Những năm đầu đời
Nửa đầu đời của Tom Monaghan như thể bước ra từ những trang văn của Charles Dickens. Năm 4 tuổi, cha ông qua đời vào đúng đêm Giáng sinh. Mẹ ông, một y tá, sớm nhận ra mình không thể cùng lúc duy trì công việc và chăm sóc 2 cậu con trai, đã quyết định gắn bó với sự nghiệp. Và như thế, tuổi thơ của Monaghan trôi qua phần lớn trong trại trẻ mồ côi và nhà giáo dưỡng dưới sự chăm nom của các nữ tu người Ba Lan.
Dù Tom và anh trai Jim được đoàn tụ với mẹ sau đó vài năm, tuy nhiên với tính khí hung hãn bất cần, Tom nhanh chóng được thuyên chuyển tới trại giam để ‘rèn luyện’. Dì ông đã đưa ông ra khỏi đó và bắt Tom phải học hành tới nơi tới chốn.
Trở lại trường, Tom kiên trì học tập và cuối cùng thành công xếp thứ nhất (từ dưới lên) trong tổng số 44 học sinh trong lớp. Dưới bức ảnh chụp kỷ yếu năm 1955 của ông là câu nói: “Tôi càng cố gắng trở nên giỏi giang thì tôi lại càng tệ hại, nhưng tôi có thể làm gì đó thật oách.”
Không lâu sau khi tốt nghiệp, Tom gia nhập Thủy quân Lục chiến. Những ngày sau này, ông coi đó là “điều tuyệt vời nhất từng xảy ra với tôi”. Tom còn nói thêm sẽ không cho con trai mình một xu nào trừ phi chúng đăng ký vô Thủy quân Lục chiến — câu nói mà ông không bao giờ phải bận tâm vì tính xác đáng, bởi thực tế ông có 4 cô công chúa nhỏ — và không có con trai.
Bài học đầu tiên
Khi kết thúc khoảng thời gian phục vụ quân đội, Tom tiết kiệm được 2.000 đô la, dự định sẽ đăng ký lớp học kiến trúc tại Đại học Michigan — tuy nhiên ước mơ này bị dập tắt sau đó bởi thực tế là 2.000 đô la vẫn là một con số quá nhỏ so với học phí của trường và quan trọng hơn, Tom học rất kém.
Khao khát làm giàu nhưng định hướng mông lung, Tom làm một việc mà hầu hết mọi người khi sở hữu tiền trong tay mà không biết phải làm gì sẽ làm: đem đi đầu tư. Thật không may, người mà ông coi là ‘cộng sự’ hóa ra lại là một tên lừa đảo. Và như vậy, Tom nhận được bài học đầu tiên trên thương trường, một bài học đắt giá về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
Với gia tài vỏn vẹn 15 đô trong ví, Tom Monaghan xin quá giang từ San Diego để trở về quê hương Ann Arbor làm lại cuộc đời.
Chặng khởi động
Tới năm 1960, vận may bắt đầu mỉm cười với Tom. Anh trai ông, Jim, tình cờ biết tới một anh chàng đang muốn bán cửa hàng pizza của mình với cái giá khá dễ chịu. Không để lỡ cơ hội trời ban này, Tom và Jim đã cọc trước 500 đô, tìm đủ cách chạy vạy 900 đô còn lại và sau vài cuộc đàm phán cho có lệ, anh em nhà Monaghan trở thành ông chủ mới của DomiNick’s Pizza.
DomiNick’s Pizza là một thất bại, và Tom nỗ lực hãm đà xuống dốc của nó bằng cách cắm đầu vào công việc tới 100 giờ/tuần. Jim thì không được như vậy: 8 tháng sau khi dự án khởi nghiệp bắt đầu, ông thấy mệt mỏi và nhường lại toàn bộ tiền sở hữu cho Tom — đổi lấy chiếc Volkswagen Beetle mà họ đang dùng để giao hàng.
Tom giờ đây còn lại một mình bên chiếc xe đạp và một cửa hàng pizza mà ông còn không biết phải làm gì với nó. Đổi tên cái đã, Tom hẳn đã nghĩ vậy, và Domino’s Pizza chính thức ra đời. Đó là năm 1965.
Áp dụng những gì đã được học trong những ngày còn là anh lính Thủy quân lục chiến, Tom kiên trì theo sát nguyên tắc và kỷ luật nghiêm ngặt mình đã đề ra. Ông không bao giờ ngồi xuống khi làm việc, chân tay luôn tất bật — cố giữ cho bản thân bận rộn. Quy tắc này cũng được áp dụng cho nhân viên của ông trong những ngày đầu.
Tom là một ông chủ nghiêm khắc và đòi hỏi cao nhưng dễ gần. Ông thường nhận lời mời làm phù rể trong đám cưới của nhân viên. Và trong những ngày tháng đó, Tom gặp được Marjorie, người sau đó sẽ trở thành vợ ông — khi đang trên đường đến ký túc xá tại Đại học Michigan để giao bánh pizza.
Những ngày đầu khó khăn như vậy đấy, ông chủ Tom Monaghan đích thân đi giao pizza cho khách. Nhưng cũng nhờ việc này mà ông tình cờ phát hiện một phân khúc khách hàng rất tiềm năng: tầng lớp sinh viên.
Sinh viên ấy mà, tới đêm là hay đói lắm. Họ sẽ nhấc máy gọi một chiếc pizza — tất nhiên là giá cả phải chăng (lợi thế mà Domino’s Pizza đang nắm giữ) và quan trọng là giao hàng nhanh. Tuy nhiên, thực tế là khâu làm tốn thời gian nhất là giai đoạn chế biến bánh, do đó Tom đã đâm đầu vào nghiên cứu ra công thức lẫn quy trình để tạo ra chiếc pizza vừa ngon vừa nhanh chóng.
Ông đơn giản hóa các bước, thị phạm cho nhân viên xem rồi dạy từng người cách để làm theo. Người ta đồn rằng kỷ lục làm bánh pizza của Tom là 11 giây. Ông cũng là người đứng sau phát minh hộp sóng nhằm giữ ấm cho pizza trong suốt quá trình giao hàng.
Tăng tốc và về đích
Đến cuối năm 1965, với chút thành quả khiêm tốn, Tom mua thêm 2 cửa hàng rồi đổi tên tất cả thành Domino’s Pizza. Hai năm sau đó, ông có cửa hàng nhượng quyền đầu tiên của mình.
Dù được ca ngợi là chuỗi pizza phát triển nhanh nhất, nhưng quyết định mở rộng quá trớn này của Tom đã tự vạch trần nó. Các cửa hàng mới mọc lên như nấm sau mưa nhưng cũng đổ rạp xuống như ngả rạ, kết quả là Tom Monaghan ôm về mình khoản nợ lên tới 1,5 triệu đô la.
Để tránh phá sản, ông chủ Domino’s Pizza tạm thời ‘ở ẩn’, nhường lại quyền quản lý cho một doanh nhân địa phương. Ông giành lại quyền kiểm soát trong vòng 1 năm, và đương nhiên là ông thực sự chừa rồi.
Tom giảm mục tiêu mở rộng xuống còn 20 cửa hàng mới mỗi năm và bắt đầu xem xét các lựa chọn địa điểm của mình cẩn thận hơn.
Chiến lược này đã phát huy hiệu quả. Đến cuối những năm 1980, Domino’s đã phát triển lên 290 cửa hàng. Năm 1983, Tom mở cửa hàng đầu tiên ngoài nước Mỹ ở Canada và Úc. Đến năm 1985, người ta ước tính có 3 cửa hàng Domino’s Pizza mọc lên mỗi ngày ở Mỹ. Tom mở cửa hàng ở Anh, Nhật Bản, rồi lan rộng sang Columbia.
Cứ như vậy trong gần 1 thập kỷ, Tom đã thực hiện một cuộc bành trướng không tưởng, cuối cùng thì con số lên tới hơn 5.000 cửa hàng ở Hoa Kỳ và gần 300 cửa hàng ở các quốc gia khác.
Vào thời điểm Tom tuyên bố nghỉ hưu vào năm 1998, ông đã có hơn 6.000 cửa hàng, tạo công ăn việc làm cho hơn 30.000 người. Chà, không tệ với một anh chàng bán pizza cùng con xe đẹp yêu dấu ngày nào!
Hết mình vì sự nghiệp từ thiện
Những hạt giống đức tin mà các nữ tu Ba Lan ở trại mồ côi gieo vào tâm hồn Tom trong những ngày thơ bé vẫn không ngừng đơm hoa kết trái trong suốt cuộc đời ông. “Tôi đến thế giới này với không xu dính túi, và tôi sẽ ra đi y hệt thế, vì vậy từ lâu tôi đã muốn sử dụng tiền bạc của cải mà tôi may mắn có được để giúp đỡ người khác, theo những cách ý nghĩa nhất có thể,” Tom nói.
Tom bán 93% cổ phần Domino’s Pizza cho Bain Capital với giá khoảng 1 tỷ đô la. Ông bán bộ sưu tập ô tô, nhà ở, máy bay và cả đội bóng chày yêu thích của mình — thành quả mà ông đã mất hàng thập kỷ để gây dựng. Tom dùng số tiền đó để theo đuổi các dự án từ thiện ấp ủ từ lâu, trong đó phải nói tới Quỹ Ave Maria, Trung tâm Luật Thomas More hay lớn nhất là Đại học Ave Maria — trường đại học duy nhất ở Mỹ có chương trình học tập nhằm tôn vinh người đoạt giải Nobel Hòa bình, Mẹ Teresa.
Người ta kể lại rằng, Tom Monaghan bằng lối nói khiêm tốn vốn có, cho rằng ông là Hiệu trưởng của một trường đại học mà có lẽ mình không đủ điều kiện để theo học.
Tom hiện nay vẫn đang hết mình với sự nghiệp từ thiện và tận hưởng cuộc sống hạnh phúc tuổi xế chiều bên vợ cùng các con của mình tại Naples, một trong những thành phố 'đáng yêu' nhất Florida, Mỹ.
Domino’s Pizza ngày nay
Đối với Domino’s, thương hiệu vẫn hoạt động tốt kể từ khi nhà sáng lập nghỉ hưu năm 1998 đến nay. Theo số liệu của Phòng nghiên cứu Statista năm 2023, chuỗi cửa hàng này đã tạo ra doanh thu 4,54 tỷ đô trên toàn thế giới vào năm ngoái, giữ vững đà tăng trưởng liên tục trong suốt 15 năm qua.
Tự định vị mình là ‘thương hiệu pizza số 1 thế giới’, Domino’s hiện có hơn 19.500 cửa hàng, gần 9.000 nhân viên tại hơn 90 thị trường trên toàn thế giới. Lần tới bạn muốn đi ăn hoặc đặt pizza, hãy thử một chiếc bánh Domino’s để bày tỏ lòng ngưỡng mộ tới ‘sinh viên nghèo không đủ tiền mua sách’ Tom Monaghan nhé!
Các bài viết cùng chủ đề
#1. William Wrigley Jr: Người Đàn Ông Với Những Ý TƯỞNG LỚN Đi Trước Thời Đại. Wrigley không phát minh ra kẹo cao su. Ông cũng chẳng sản xuất chúng, đối tác lo chuyện đó. Việc của ông là bán kẹo cao su, và ông đưa nó lên tầm thượng hạng.
#2. Làm Thế Nào Một Thương Hiệu Lốp Xe Được Xem Là Nhà Phê Bình Ẩm Thực Lớn Nhất Thế Giới? Gordon Ramsay bị tước mất 2 sao Michelin và ông cảm thấy như "mất đi người bạn gái".
#3. Cuộc Đời Vua Dầu Mỏ John D. Rockefeller (Phần 1): Nỗi Ám Ảnh Với Tiền Bạc. Là “một trong hai người quan trọng nhất đóng góp cho việc kiến thiết thế giới hiện đại” như lời triết gia Bertrand Russell, thế nhưng gần như cả cuộc đời, tỷ phú dầu mỏ John Rockefeller lại bị coi như kẻ phản diện vĩ đại nhất trong giới kinh doanh mà nước Mỹ đã tạo ra.
#4. A. P. Giannini Và Hành Trình Xây Dựng Đế Chế Ngân Hàng Hoa Kỳ Từ Đống Tro Tàn. Bank of America chính là ngân hàng cho ra mắt thẻ tín dụng đầu tiên trên thế giới với tên gọi BankAmericard, tiền thân của thẻ VISA ngày nay.
#5. Henry Ford: Cuộc Đời Và Sự Nghiệp Của “Người Dạy Dân Mỹ Lái Ô Tô”. Giữa một rừng nhan nhản những công ty đang hăm hở đuổi theo đồng tiền, gã kỹ sư trầm lặng Henry Ford vẫn lãnh đạm một mình trong căn phòng đầy rẫy thứ đồ “thử nghiệm”, như một gốc trường xuân hiên ngang trước gió.
